Η Ψυχοθεραπεία ως αφετηρία μίας νέας διαδρομής και όχι ως κατάληξη μίας προηγούμενης.
Η Ψυχοθεραπεία ως αφετηρία μίας νέας διαδρομής και όχι ως κατάληξη μίας προηγούμενης.
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ: Η ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΊΑ ΩΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ.
Αλήθεια πόσο συχνά ακούμε, άλλοτε με δόση αστεϊσμού άλλοτε με δόση ειρωνείας, και άλλοτε πολύ σοβαρά και με ελαφρύ κούνημα στην κεφαλή, τη φράση: «κατέληξε στον ψυχολόγο»;
Η ψυχοθεραπεία, η συμβουλευτική, η συνάντηση και η συζήτηση με έναν σύμβουλο αντιμετωπίζονται ως ‘κατάληξη’, ‘κατάντια’, ‘κακό αποτέλεσμα’, ‘κακό τέλος’ και πολλά άλλα κακά… της μοίρας μας.
Τι κι αν οι επιστήμες της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, της συμβουλευτικής υπάρχουν χρόνια τώρα; Τι κι αν χιλιάδες επιστήμονες από όλα τα μήκη και πλάτη της γής, ορμώμενοι από πολλές και διαφορετικές φιλοσοφίες, οπτικές και προσεγγίσεις ασχολήθηκαν και ασχολούνται με την κατανόηση του θαύματος της ψυχής; Τι κι αν η έννοια της ψυχής επιχειρήθηκε να αναλυθεί, να προσεγγιστεί, να μελετηθεί, να αποτυπωθεί και να εξερευνηθεί αιώνες τώρα από φιλόσοφους, στοχαστές και ποιητές, καλλιτέχνες και μύστες, γκουρού και πνευματικούς; Τι κι αν η Φιλοσοφία, η μητέρα όλων των επιστημών, ανέταμε την Ψυχή σε βάθος, σε μήκος, σε πλάτος και ύψος; Σημασία έχει η δική μας τραγική ‘κατάληξη’ στο σύμβουλο .
Τι κι αν λέμε πως όλα γίνονται για την ψυχούλα μας; Τι κι αν λέμε πως πάμε όλο και πιο συχνά στο χωριό, γιατί αυτό είναι η ‘ψυχοθεραπεία μας’; Τι κι αν κάνουμε ‘shopping therapy’ μετά από έναν καυγά ή μετά από απέραντη μοναξιά, για να ξεχάσουμε πως δε νιώθουμε αγαπητοί ή αρεστοί; Ακόμα πιο πολύ, καταναλώνουμε, για να ξεχάσουμε πως νιώθουμε τόσο αναλώσιμοι; Τι κι αν το ρίχνουμε στην εργασιο-θεραπεία δουλεύοντας ασταμάτητα για να μη σκεφτόμαστε και να μην αισθανόμαστε; Τι κι αν κοιμόμαστε ατελείωτες ώρες και το ονομάζουμε χαριτολογώντας υπνο-θεραπεία, μόνο και μόνο γιατί δεν αντέχουμε να δούμε κατάφατσα την θλίψη και τον πόνο μας; Τι κι αν λέμε για ψυχοθεραπεία μέσω άθλησης, μέσω τέχνης, μέσω ταξιδιών, μέσω sex, μέσω εθελοντισμού, μέσω κηπουρικής, μέσω χειροτεχνίας, μέσω πλεξίματος, μέσω κεντήματος, μέσω ταχύτητας, μέσω ζωοφιλίας, μέσω ποδηλασίας, μέσω δημιουργικής γραφής, μέσω μη δημιουργικής γραφής, μέσω του μέσου ω μέσο! Σημασία έχει η δική μας τραγική ‘κατάληξη’ στο σύμβουλο.
Όλα τα μέσα απάλυνσης και έκφρασης της ψυχής μας που λειτουργούν υποστηρικτικά και ανακουφιστικά έχουν ‘άλλοθι’. Οτιδήποτε λειτουργεί σαν θεραπεία είναι αποδεκτό. Αυτό που είναι δύσκολα αποδεκτό είναι η ίδια η θεραπεία. Ο άνθρωπος θέλει να νιώθει ότι κάνει κάτι σαν θεραπεία και όχι θεραπεία. Ίσως έτσι νιώθει κάπως σαν ασθενής και όχι ακριβώς ασθενής. Γιατί στο μυαλό μας η έννοια της θεραπείας συνοδεύει την έννοια του ασθενούς. Θεραπεία χωρίς ασθένεια δεν υπάρχει. Ή μήπως όχι;
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΚΡΥΒΕΤΑΙ: Η ΑΠΑΞΙΩΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΩΣ ΑΠΟΦΥΓΗ ΦΟΒΩΝ.
Τι είναι αυτό που κάνει θεμιτά όλα τα άλλα ‘μέσα θεραπείας’ για την ψυχή μας εκτός από την ίδια τη θεραπεία για την ψυχή μας; Τι είναι αυτό που μας κάνει να προτιμούμε και να αποδεχόμαστε το μέσο για την πρόσβαση στη ‘θεραπεία ψυχής’ και όχι την ίδια τη θεραπεία ψυχής; Γιατί μπορούμε να μιλήσουμε τόσο εύκολα για όλες τις απλές και σύνθετες ψυχοθεραπευτικές συνήθειές μας, καλές και άσχημες, ψυχοφθόρες και ζωοφόρες και όχι για την ίδια την ψυχοθεραπεία; Γιατί όλα τα άλλα παρουσιάζονται από επιβεβλημένα ως χαριτωμένα, ακόμη και ως μόδα και αυτή η ίδια η ψυχοθεραπεία ως ‘κατάληξη’;
Σίγουρα οι λόγοι είναι πολλοί. Θα ήθελα να σταθώ σε δυο που ξεχωρίζω ως ιδιαιτέρως σημαντικούς.
Το πρώτο είναι φόβος της παραδοχής.
Το δεύτερο είναι ο φόβος της επαφής.
Ας δούμε το πρώτο. Η ψυχοθεραπεία βάζει στο επίκεντρο την ψυχή. Τι άλλο βάζει στο επίκεντρο την ψυχή και έχει τεκμηρίωση; Η θρησκεία; Από πολλούς αμφισβητείται. Η τέχνη; Σίγουρα ναι, αλλά δεν έχει τεκμηρίωση. Είναι άυλη. Ο έρωτας; Παραμένει ακόμη ανεξήγητος. Ο θάνατος; Είναι μέγα μυστήριο, με άπειρα σενάρια λύσης του. Η ψυχοθεραπεία όμως βασίζεται στην επιστήμη της ψυχολογίας. Επιστήμη, από το αρχαίο ελληνικό ρήμα ‘επίσταμαι’ που σημαίνει γνωρίζω κάτι καλά και σε βάθος. Η απολυτότητα και η αυστηρότητα του όρου λοιπόν δεν αφήνει περιθώρια για αυταπάτες. Με το που ξεστομίζω τη λέξη ‘ψυχοθεραπεία ‘και μόνο αποκαλύπτω πως το πιο ευαίσθητο και βαθύ κομμάτι μου κάτι αναζητά, κάτι το πονά, κάτι το ταλανίζει. Γκρεμίζεται η έννοια της τελειότητας, με την οποία όλοι λίγο πολύ έχουμε μεγαλώσει. Εκτίθεμαι. Βγάζω στο φως κάτι καλά κρυμμένο. Την ατέλειά μου. Η παραδοχή του ανθρώπου απευθείας και κατά μέτωπο ότι η ψυχή του είναι σημαντική αλλά και ευαίσθητη είναι δύσκολο πολλές φορές να γίνει. Ο φόβος της παραδοχής είναι εντονότερος από τον ίδιο τον πόνο ή την αγωνία της ψυχής. Κι εδώ χρειάζεται το αρχικό σθένος να κάνει ο άνθρωπος το πρώτο βήμα. Συχνά μάλιστα η εμφάνιση μιας ασθένειας μπορεί να είναι σύμμαχός μας στην αναζήτηση της αλήθειας της ψυχής μας, αφού μας αναγκάζει να την κοιτάξουμε και να την ακούσουμε. Μας ωθεί στην παραδοχή του μεγαλύτερου φόβου μας: δεν είμαστε τέλειοι και η ψυχή μας χρειάζεται υποστήριξη, φροντίδα, γνώση.
Ο δεύτερος φόβος είναι ο φόβος της επαφής. Στην προκειμένη περίπτωση με το σύμβουλο. Και κατ’επέκταση με τον εαυτό μου. Στην ουσία είναι ο φόβος της σχέσης. Σχέση, παράγωγο του ρήματος ‘έχω’. Αυτό που έχω, που είναι δικό μου. Άρα που με γνωρίζει και το γνωρίζω. Ο άλλος είναι ο καθρέφτης. Είμαστε κοινωνικά όντα, όπως είπε και ο Αριστοτέλης. Έχουμε ανάγκη τον καθρέφτη, όχι με την έννοια της ταύτισης, αλλά με την έννοια της αναγνώρισης της οντότητάς μας μέσα από τη σχέση με ένα άλλο ον. Μέσα από την κοινωνία – επικοινωνία γνωρίζουμε και εμάς τους ίδιους. Στη συνάντηση που επιφυλάσσει η ψυχοθεραπεία λοιπόν πρέπει να αντιμετωπίσω το φόβο να με γνωρίσει ένας άλλος άνθρωπος, να με δει πιο ολόκληρο και άρα να μην μπορώ πια να κρυφτώ. Ο άλλος, ο σύμβουλος, είναι εκεί για να με συντροφεύσει, να με διευκολύνει να βρω τα κομμάτια μου, αλλά όσο όμορφο κι αν ακούγεται αυτό, προϋποθέτει να εκθέσω συνειδητά ή ασυνείδητα τις πτυχές της ψυχής μου, να ξεδιπλώσω τα μεταξωτά υφάσματα της ή τα λεκιασμένα πέτα της και αυτό πρέπει να το αντέξω. Θέλω να το αντέξω.
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ: Η ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΑΝΑΓΚΗ.
Τελικά, μήπως η ψυχοθεραπεία είναι η μόνη θεραπεία που δεν προϋποθέτει την α-σθένεια, αλλά το σθένος; Το σθένος να την ξεκινήσεις. Και όχι επειδή είσαι α-σθενής, αλλά επειδή η ανθρώπινη υπόσταση είναι α-τελής. Και πάντα θα επιζητά την εξέλιξη. Το αντίθετο της εξέλιξης δεν είναι η ασθένεια, αλλά ο μαρασμός. Φυσικά μέσα στην έννοια του ατελούς πολύ συχνά χωρά και η έννοια του ασθενούς, ακόμη και του πολύ ασθενούς, και εκεί υπάρχει ένας επιπλέον λόγος να γίνει η αρχή της ψυχοθεραπείας.
Μήπως πίσω από την προκατάληψη και την αποφυγή κρύβεται μια βαθιά ανάγκη; Η ανάγκη να με γνωρίσω και να με αποδεχτώ, να ανοιχτώ και να εμπιστευτώ. Η βαθιά ανάγκη της πραγμάτωσής μου ως ανθρώπου.
Όλα όσα κάνω για να ξεχαστώ και να ξεχάσω τόσο πιο μακρυά με σπρώχνουν από αυτήν την ανάγκη και τόσο πιο κοντά με πάνε στην εσωτερική μου αγωνία και σύγκρουση. Και εδώ προκύπτει η ανάγκη της ψυχοθεραπείας.
Όλα όσα κάνω σαν ψυχοθεραπεία, τα χόμπυ και οι δημιουργικές ενασχολήσεις μου είναι στηρίγματα και εκφραστές της ψυχής μου, ανάσες της ύπαρξής μου και δρουν υποστηρικτικά και απολαυστικά σε όλη τη διαδρομή να με γνωρίσω και να με εξελίξω. Δρουν ψυχοθεραπευτικά, αλλά δεν είναι ψυχοθεραπεία. Δεν είναι η διαδικασία κατά την οποία θα πρέπει να αντιμετωπίσω τους δύο φόβους που προανέφερα, της παραδοχής της ατέλειάς μου και της επαφής, μέσα από έναν τρόπο επικοινωνιακό, διαλεκτικό και εστιασμένο σε εμένα με συνοδοιπόρο έναν άλλο άνθρωπο, το σύμβουλο μου. Η συνάντηση με το σύμβουλο που επιφυλάσσει η ψυχοθεραπεία γίνεται το μέσο να συναντηθώ με τον εαυτό μου μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας, εμπιστοσύνης και αποδοχής και να δω τον εαυτό μου ως πραγματωμένο Πρόσωπο. Και αυτή είναι η βαθύτερή μου ανάγκη. Και μια αρχή προς αυτήν τη διαδρομή είναι η ψυχοθεραπεία.
Δέσποινα Α. Σαμιωτάκη B.Sc., M.Sc. – Προσωποκεντρική σύμβουλος ψυχικής υγείας, Εκπαιδεύτρια ενηλίκων.