Κόστος ευκαιρίας
Κόστος ευκαιρίας
Αφορμές για σκέψη και αναζήτηση ελλοχεύουν παντού και μας αιχμαλωτίζουν. Συνειρμοί δεκάδες μας κατακλύζουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα και μια απλή φράση ή εικόνα γίνεται αρωγός βάσανου αλλά και χαράς, ανάλυσης, γνώσης και επίγνωσης. Φράσεις και εικόνες που σαν τα ψαράκια στο αγκίστρι μάς μεταφέρουν μέσα σε ένα ενυδρείο σκέψης και πνευματικής αιώρησης. Μας κάνουν να κοιτάμε για ώρα τον ουρανό αφηρημένα, να σταματάμε στο φανάρι και να μην ξεκινάμε μέχρι να ακούσουμε την κόρνα από το πίσω αυτοκίνητο, να κυλάμε αργά- αργά το καροτσάκι στο σούπερ μάρκετ… Μας ‘υποχρεώνουν’ σε ανάπαυλα από την ιλιγγιώδη καθημερινότητα και μας χαρίζουν την πολυτέλεια της περισυλλογής και της αργοπορίας.
Σε μια τέτοια πολυτέλεια εκτέθηκα κι εγώ πρόσφατα, όταν ένας αγαπημένος μαθητής μου τις προάλλες αναφέρθηκε σε έναν οικονομικό όρο που συνάντησε στα βιβλία του και πράγματι είδα την οικονομία με άλλα μάτια… Ακόμη και η οικονομία μπορεί να είναι όμορφη, δίκαιη και βαθιά …ψυχολογική λοιπόν; Η φράση που με συνεπήρε; « Κόστος ευκαιρίας».
Η καθαρά οικονομική ερμηνεία του όρου είναι ότι κόστος ευκαιρίας είναι αυτό που προκύπτει από τη θυσία ενός αγαθού για την παραγωγή κάποιου άλλου. Αποτελείται από το εμφανές και το αφανές κόστος. Το σύνολο αυτών των δυο αποτελεί το οικονομικό κόστος. Κόστος δε σημαίνει απλά πληρωμή κάποιου χρηματικού ποσού. Το πραγματικό κόστος ενός αγαθού είναι τα άλλα αγαθά που θυσιάστηκαν για την παραγωγή του. Αν, για παράδειγμα, ένας αθλητής μπορεί είτε να πάει στο πανεπιστήμιο, είτε να συνεχίσει να ασχολείται με τον αθλητισμό και επιλέξει τον αθλητισμό, τότε το πανεπιστήμιο είναι το κόστος ευκαιρίας που πρέπει να πληρώσει.
Και για να γίνει κατανοητή η έννοια του πραγματικού κόστους, σκεφτείτε ότι κάθε άνθρωπος έχει στη διάθεσή του 24 ώρες την ημέρα. Οι δραστηριότητες που μπορεί να αναπτύξει κάθε ημέρα είναι περιορισμένες από τη διάρκεια της ημέρας. Αν το άτομο αποφασίσει να πάει στον κινηματογράφο για 3 ώρες, είναι πιθανό να αισθανθεί ορισμένη ευχαρίστηση. Ταυτόχρονα όμως υφίσταται και ένα κόστος, που δεν είναι μόνον η τιμή του εισιτηρίου, αλλά και η απώλεια της ευκαιρίας που είχε να κάνει κάτι άλλο στη διάρκεια των τριών ωρών. Το πραγματικό αυτό κόστος λέγεται και κόστος ευκαιρίας ή ακόμη και εναλλακτικό κόστος.
Πόση αλήθεια ζωής κρύβει μέσα του όλο αυτό; Αλλά και πόση πλάνη;
Αλήθεια ζωής, γιατί ποιος από εμάς δεν έχει σκεφτεί δεκάδες φορές το κόστος μιας επιλογής του; Από τα πιο μικρά μέχρι τα πιο σπουδαία, ο εσωτερικός ‘οικονομολόγος’ της ζωής μας, ο ‘διαχειριστής’ και ο ‘εκτελεστής’ των επιθυμιών και των αναγκών μας, μετράει και επιλέγει. Άλλοτε το κάνει μέσα σε δευτερόλεπτα, άλλοτε μέσα σε χρόνια. Άλλοτε το ένστικτο αναλαμβάνει τα ηνία της επιλογής και άλλοτε η λογική και η σύνεση. Άλλοτε η εξάρτηση, ο εθισμός, η συνήθεια κανονίζουν τα κόστη και αναβάλουν για την επόμενη και τη μεθεπόμενη μέρα την επιλογή της άλλης διαδρομής. Πάντα υπάρχει ένα κόστος, ακόμη κι αν δε το ξέρουμε, ακόμη κι αν ποτέ δεν το υπολογίζουμε. Μα και αυτό δεν είναι μια επιλογή; Το να μην υπολογίζω το κόστος, δεν έχει ένα κόστος;
Κι εδώ είναι η πλάνη και η διαφορά από την οικονομία. Αλήθεια μπορώ να ξέρω σίγουρα το πραγματικό κόστος ζωής; Ένας νέος μπορεί στα 18 του χρόνια να επέλεξε να σπουδάσει κάτι άλλο από αυτό που ονειρευόταν, γιατί μέτρησε την ασφάλεια και την σιγουριά περισσότερο από την επιθυμία του για ένα όνειρο. Έγινε μαθηματικός αντί για μουσικός. Αυτός ο νέος κέρδισε κάτι, έχασε κάτι. Κόστος ευκαιρίας. Ναι, αλλά τι κέρδισε και τι έχασε; Είναι απλά ασφάλεια και όνειρο; Μπορεί στη ζωή οι επιλογές να έχουν μια και μόνο μετρήσιμη απόδοση;
Ας υποθέσουμε μια πιθανή πορεία αυτού του νέου. Εργάζεται από νωρίς πάνω σε αυτό που σπούδασε, αποκτά μια συμπαθητική οικονομική σταθερότητα . Η απουσία οράματος στην εργασία του, τον κάνει νωχελικό και άνευρο. Αναζητά μια διέξοδο και πιστεύοντας πως είναι μεγάλος για να καταπιαστεί με το όνειρό του επαγγελματικά, το προσεγγίζει ερασιτεχνικά. Εγγράφεται σε μια χορωδία, πηγαίνει σε συναυλίες, αρχίζει να μαθαίνει κιθάρα για να παίζει στην παρέα του. Φτιάχνει με 3 φίλους του ένα μικρό συγκρότημα και περνάει καλά. Πηγαίνει στη δουλειά και ανυπομονεί να τελειώσει, για να πάει στις πρόβες και στις μουσικές. Πηγαίνει στις πρόβες και φεύγει με κρύα καρδιά, για να επιστρέψει νωρίς στο σπίτι και να διορθώσει πάλι διαγωνίσματα. Και αυτό γίνεται για χρόνια. Ώσπου όλο και πιο δύσκολα πάει στη δουλειά, όλο και πιο πολύ διαβάζει και παίζει μουσική. Κάτι επαναστατεί μέσα το, κάτι τον πνίγει. Δυσφορεί και ασφυκτιά. Να το κόστος, θα πει κανείς. Κι όμως είναι έτσι απλό; Αυτός ο άνθρωπος με το να συμβιβαστεί κάποτε και να επιλέξει την ασφάλεια, κράτησε ζωντανό το όνειρό του για πάντα! Γνώρισε μουσικούς, έφτιαξε γκρουπάκι και είναι ακόμη η ανάσα της ζωής του η μουσική. Ίσως αν είχε επιλέξει τον άλλο δρόμο σπουδών (αυτόν της μουσικής) και εφόσον η ασφάλεια ήταν μια σημαντική αξία για τη ζωή του, η μουσική να τον είχε απογοητεύσει και να την είχε ‘μισήσει’. Να ήταν αναγκασμένος να κάνει πολλούς συμβιβασμούς, για να μπορεί να έχει δουλειά, να έπρεπε να παίζει μουσική για ένα αγενές κοινό και να μην ήξερε πως θα επιβιώσει οικονομικά τον επόμενο μήνα. Και μην ξεχνάμε πως αυτή είναι μόνο μια από τις πιθανές πορείες αυτού του νέου που επέλεξα… Υπάρχουν τόσες και τόσες και τόσες…….
Τι σημαίνει λοιπόν κόστος ευκαιρίας για την ανθρώπινη ζωή;
Σημαίνει ότι το κόστος πάντα υπάρχει και αυτό δίνει αξία σε κάθε μου ενέργεια. Αυτό δε σημαίνει ότι μπορώ να μετρήσω ακριβώς ποιες ενέργειές μου με οδήγησαν που, γιατί όλες είναι επακόλουθα των προηγούμενων ενεργειών και άρα όλες (περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές) έχουν εξίσου σημαντικό ρόλο στη δική μου πορεία και εξέλιξη.
Σημαίνει ότι κόστος υπάρχει πάντα, αλλά δεν μπορώ να το ξέρω από πριν. Πολλές φορές δεν μπορώ να αποφασίσω ούτε καν μετά πιο ήταν τελικά αυτό το κόστος. Ποιο ήταν πραγματικά, ουσιαστικά και όχι μόνο συναισθηματικά. Πώς με διαμόρφωσε, πώς με εξέλιξε αυτό το κόστος και όχι μόνο πόσο με πλήγωσε ή με χαροποίησε. Οι διακλαδώσεις της ψυχής μου και των επιλογών μου εμπλέκονται, αλληλεπιδρούν και αλληλοδιαμορφώνονται. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να είμαι παρών και παρούσα στο ‘εδώ και τώρα’. Και για να το πετύχω αυτό, πρέπει να ακονίσω την εσωτερική μου ακοή και την εσωτερική μου φωνή, ώστε να μπορώ να συντονίζομαι με το ‘εδώ και τώρα’ μου. Γιατί το ‘εκεί και τότε’ και να ήξερα ποιο είναι, δε θα ήξερα πώς να πάω. Γιατί, αν το ήξερα, κάτι θα είχα χάσει στη διαδρομή σκεπτόμενος το πώς θα πάω. Και αν είχα χάσει κάτι , πολύ απλά θα είχα πάει κάπου αλλού… Και είναι κι αυτή μια επιλογή με κόστος ευκαιρίας: να προσπαθείς να υπολογίσεις πάντα το κόστος. Ποιο είναι αυτό που χάνεται εδώ; Η ζωή.
Δέσποινα Α. Σαμιωτάκη B.Sc., M.Sc. – Προσωποκεντρική σύμβουλος ψυχικής υγείας, Εκπαιδεύτρια ενηλίκων.